“Daklozen gebruiken hier gewoon crack binnen, sans gêne” (DM, 27/7/23).

Afgelopen week verschenen verschillende mediabijdragen over het onveiligheidsgevoel rond het Brusselse Zuidstation (o.a. DM, VRT, HLN, Bruzz). Aanleiding was de video die gestrande reizigers maakten, van een politie-interventie tijdens een nachtelijke vechtpartij. Je onveilig voelen, bestolen of bedreigd worden als pendelaar of horeca-werknemer is erg, soms traumatiserend. De rode draad in de reportages is echter een bijzonder vooringenomen beschrijving van de problemen in de buurt, inclusief wijzende vinger richting de thuislozen, “buitenlands gespuis” en mensen met een verslaving die onderkomen zoeken in de buurt van het station.

Eerst en vooral schetsen de bijdragen een zeer éénzijdig beeld van de omstandigheden: enkel reizigers en medewerkers van horeca-zaken komen aan het woord. Daklozen zijn vooral slecht voor de hotelrecensies en het imago van Brussel. Een bredere duiding van de drugs- en thuisloosheidsproblematiek ontbreekt en andere perspectieven, zoals die van straathoekwerkers en thuisloze mensen, komen in de meeste bijdragen (met uitzondering van HLN) niet aan bod. Terwijl wie noodgedwongen op straat leeft, ook overgeleverd is aan extreem gevaarlijke situaties. Meer nog, de enige aanpak waarnaar verwezen wordt is repressief van aard (camera’s, security en politie) of gericht op het ‘opwaarderen’ van de stationsbuurt en via renovatie de problemen “weg te werken”.

Vooral het artikel in De Morgen blaakt bovendien van taalgebruik dat mensen in een precaire situatie brandmerkt. Woorden als "clochard" worden niet geschuwd. Ontmenselijkende uitdrukkingen, zoals “als meeuwen wachtend op eten”, worden zonder nuancering van geïnterviewden overgenomen. Thuislozen en mensen met een drugsproblematiek worden zonder omhaal over dezelfde kam geschoren: “De dakloze en drugsverslaafde figuren die je liever niet kruist eens de schemer valt.”

De realiteit is een pak complexer. Dat het aantal mensen zonder vaste woonplaats stijgt, maakt de laatste ‘daklozentelling’ van Bruss’Help duidelijk: tussen 2020 en 2022 steeg het aantal thuislozen met een hallucinante 19% tot 7134 personen. Dat het crackgebruik en het aantal gewelddadige incidenten stijgt, is eveneens duidelijk voor iedereen die in de thuislozensector werkt. Ook verschillende armoedeverenigingen binnen ons netwerk kregen ermee te maken.

Dat er problemen zijn, valt dus allerminst te ontkennen. Maar dakloosheid, drugsgebruik en geweld als oorzaken van de soms onveilige situatie aan het Zuidstation aanduiden, getuigt van een sterk vertekende en gesimplificeerde visie op een complexe werkelijkheid. Beide zijn veeleer symptomen van een diepe maatschappelijke crisis, gekenmerkt door “een snel toenemende kwetsbaarheid van grote delen van de bevolking en een systematisch gebrek aan oplossingen”, zoals Doucheflux, één van de verenigingen in ons netwerk, het op 25 mei 2023 samen met andere organisaties verwoordde in een persbericht.

De recente maatschappelijke crisissen (covid-, Oekraine-, energie- en opvangcrisis) hebben de allerarmsten onevenredig zwaar getroffen, wat resulteert in een groeiende groep mensen die in zeer precaire omstandigheden moet zien te overleven. Daarbovenop komt nu een enorme huisvestingscrisis: terwijl de gemiddelde huurprijzen in Brussel tot de hoogste van het land behoren, zijn de inkomens het laagst. Voor wie op straat belandt, is herhuisvesting op dit moment bijna onmogelijk. Voor zowat alle vormen van hulp bestaan er ellenlange wachtlijsten: voor sociale woningen, voor psychiatrische en verslavingshulp. Mensen zonder wettig verblijf moeten zelfs niet van een plaats op een wachtlijst dromen. Wie geen perspectief heeft, loopt risico om van de samenleving te vervreemden en te vervallen in rauwe overlevingsstrategieën.

Een stigmatiserend discours (drugsverslaafde, criminele daklozen met repressie als enige oplossing) zal niet bijdragen aan een oplossing van de reële problemen en is bovendien niet onschuldig. Woorden creëren in de hoofden van de lezers een beeld van de situatie, dat in feite slechts een deel van de werkelijkheid beslaat. Maar dat beeld beïnvloedt wel hun ideeën en handelen.

De meest genuanceerde visie komt van Jeroen Bossaert van HLN. Hij stelt dat ook een preventief beleid cruciaal is voor een positieve, duurzame uitkomst voor alle betrokken partijen. Niet enkel de politie heeft nood aan meer middelen. Ook eerstelijnswerkers blussen brandjes, bieden menselijkheid, spreken moed in, proberen elke dag het onmogelijke mogelijk te maken, het hoofd boven water te houden. Daarom blijven wij pleiten voor échte oplossingen: meer handen, woningen, hulpverlening, middelen. Complexe maatschappelijke kwesties als deze vergen een bevoegdheidsniveau- en domein-overschrijdende oplossingsgerichte aanpak, die vaak gepredikt maar zelden in de praktijk gebracht wordt. Maak er werk van, sans gêne.